MALI – In het dorp Farabana verdienen de mensen hun dagelijkse kost met zandwinning. Dat is zwaar en gevaarlijk werk en de activiteiten vervuilen de rivier de Niger. Het is tijd voor actie.
Zand is net als lucht en water een intensief gebruikte hulpbron op aarde, onder andere voor bouwwerken. Sinds 1972 is zandwinning een favoriete activiteit geworden in de Malinese gemeente Mandé. In de dorpen van Mandé die langs de Niger liggen, zoals Farabana, is zandwinning uitgegroeid tot een van de belangrijkste economische activiteiten. Er zijn immers weinig alternatieven om de kost te verdienen. Ooit werd zandwinning door een 50-tal mensen uitgeoefend, maar ze biedt nu werk aan meer dan 1000 mensen. Zowel mannen als vrouwen en vooral kinderen onder de 15 jaar zijn er in aan het werk.
Zwaar werk…
Zandwinning gebeurt meestal met de hand en het vergt zware fysieke inspanningen van iedereen.
Eerst vullen duikers manden met zand van op de rivierbodem. Zij brengen de manden naar boven en laden ze in de kano’s die hun lading naar de oevers brengen. De vrouwen lossen de kano’s en verzamelen het zand dat bij het lossen verloren is gegaan in stapels op de oevers. Wanneer een lading verkocht is, worden kiepwagens gevuld met zand, die de bouwplaatsen van de hoofdstad (Bamako) en omgeving gaan bevoorraden. Alles wordt met de hand en zonder geschikte werktuigen uitgevoerd, het is bijzonder zwaar werk.
Aangezien landbouw, net als andere activiteiten, te weinig opbrengt wordt zandwinning beschouwd als een betrouwbaar alternatief met lage investeringskosten. Verschillende ondernemers slagen erin een dagelijks inkomen van 2 tot 8 euro per persoon te genereren, wat heel bevredigend is. Daarmee kunnen ze in de gezinsbehoeften zoals voeding, gezondheid, onderwijs voorzien.
… onveilig
Zandwinning is ook een risicovolle onderneming. Uitgerust met peddels, touwen, zeven, scheppen, kleine emmers… werken de mannen en vrouwen zonder individuele bescherming of andere veiligheidsmaatregelen. Ze staan bloot aan watergerelateerde ziekten en risico’s op ongevallen.
Er bestaat vandaag geen formele reglementering voor zandwinning in Farabana. De gemeenschap zou het verzoek van de gemeentelijke autoriteiten om deze activiteit te reguleren, hebben afgewezen uit vrees voor misbruik of voor een overname van de exploitatie door de gemeente. De exploitanten van Farabana hebben zich echter georganiseerd en zelf enkele regels opgesteld om mogelijke conflicten te voorkomen. Volgens de regels zijn alle activiteiten in de rivier gratis. Een andere regel is dat de exploitanten als exploitatievergunning maandelijks ongeveer 8 euro per kano betalen aan de verschillende dorpen waar zand wordt gewonnen.
… en vervuilend
De zandwinning vormt vandaag een bedreiging voor de rivier. Langs de oevers lopen voortdurend mensen heen en weer, kano’s in alle maten liggen aan de oever. Zo geraakt het water vervuild, de rivierbedding krimpt, bepaalde soorten vis verdwijnen, meer mensen lijden aan watergebonden ziekten, en geregeld verdrinkt er iemand.
De oevers van de Niger langs Farabana zijn vandaag veranderd in stortplaatsen of zandverkooppunten, en we hebben de rivier niet meer op ons land, vertellen de boeren. In het verleden was zand een zeer rijke bron, maar door overexploitatie is het vrijwel niet meer beschikbaar en zijn de boeren gedwongen om elders geschikte bronnen te zoeken.
Tijd voor actie
Join For Water en zijn partners kregen na een grondige studie een goed zicht op de algemene toestand, de druk op het ecosysteem en ook op de mogelijke oplossingen qua herstel van ecosystemen en hun diensten. De bevolking van Farabana is zich goed bewust van de uitdagingen en problemen rond de aantasting van de Niger. Er zijn al acties ondernomen om deze hulpbron voor het dorp in stand te houden en te herstellen. Maar door de omvang van de degradatie en de vervuiling van de rivier blijven deze acties helaas ontoereikend. Acties moeten ook lang genoeg kunnen worden voortgezet.
Join For Water en zijn partners voorzien in Mali de komende jaren een pakket herstelactiviteiten van ecosystemen, zoals op deze stukken van de Niger. De activiteiten worden versterkt door milieu-educatieactiviteiten op scholen en door actieonderzoek.
Er komt ook een studie over de regelgeving wat betreft milieubescherming. De conclusies van deze studie worden gebruikt ter ondersteuning van lokale acties. Join For Water, de lokale ngo CSPEEDA en de onderzoeksinstituten hebben daarvoor voldoende expertise in huis.