Ruimte teruggeven aan rivieren

… om de klimaatbestendigheid te vergroten

Rivieren zijn de aderen van onze planeet. Ze helpen de natuur, mensen en economieën gezond te houden door de stroming van water, voedingsstoffen en leven doorheen het landschap te beheren. Als onze rivieren gezond zijn, profiteren we daar allemaal van. Nu de klimaatverandering ernstiger wordt, is het nog belangrijker om ruimte te maken voor rivieren.

Gezonde rivieren zorgen ervoor dat we genoeg water hebben om te drinken en beschermen ons tegen de gevolgen van extreme weersomstandigheden zoals overstromingen. Daarom werkt Join For Water, met de steun van het Vlaams Klimaatactieprogramma, aan pilootprojecten in Benin en Oeganda om klimaatbestendigheid op te bouwen.

Overstromingsgebieden als watermanagers

Een overstromingsgebied (of uiterwaard) is een vlak gebied naast een rivier dat onder water komt te staan wanneer de rivier overstroomt, bijvoorbeeld tijdens hevige regenval. Deze overstromingsgebieden zijn cruciaal in de strijd tegen klimaatverandering. Ze slaan koolstof op in hun bodem en planten, wat helpt om de hoeveelheid koolstofdioxide in de lucht te verminderen. Door overstromingswater te absorberen, beschermen ze ook naburige gebieden tegen overstromingen, waardoor gemeenschappen zich gemakkelijker kunnen aanpassen aan klimaatverandering. Deze vlaktes vormen een natuurlijke manier om water te beheren, koolstof op te slaan en het milieu gezond te houden. Het is daarom cruciaal om ruimte terug te geven aan de rivier, zodat overstromingsgebieden hun vitale functies kunnen vervullen.

Join For Water voert een klimaatactieprogramma uit in twee overstromingsgebieden: dat van de benedenloop van de Mono rivier in Benin (Athiémé) en dat van de benedenloop van de Semliki rivier in Oeganda (Ntoroko). Beide projecten zijn gericht op het verbeteren van de weerbaarheid van gemeenschappen tegen klimaatverandering door het herstellen en duurzaam beheren van overstromingsgebieden en de voordelen daarvan voor mens en klimaat.

Benin Floodplain — Join For Water verhoogt de weerbaarheid van gemeenschappen tegen klimaatverandering door het herstellen en duurzaam beheren van overstromingsgebieden. Benin (c) Join For Water

Onze impact tot nu toe

Oplossingen om om te gaan met klimaatverandering

De twee overstromingsvlaktes krijgen te veel water te slikken in het natte seizoen en te weinig in het droge seizoen, waarbij droge periodes langer duren en overstromingen extremer worden. Effectief waterbeheer is daarom belangrijk in beide gebieden. Hiervoor werken we met verschillende oplossingen.

In Benin zorgen tien boorputten met een pomp op gas voor continue toegang tot grondwater voor irrigatie tijdens het droge seizoen. Dertig boeren, onder wie achttien vrouwen, kunnen nu werken met geperforeerde slangen voor irrigatie of kits voor druppelirrigatie. De infrastructuur kan makkelijk worden verplaatst in geval van zware overstromingen om schade te voorkomen. In Oeganda zijn twee grote irrigatiesystemen op zonne-energie en drinkbakken voor vee gebouwd, die door meer dan 1300 mensen worden gebruikt. De infrastructuur ligt voldoende ver van de rivier om het risico op schade door overstromingen tijdens het natte seizoen te beperken. De drinkbakken voor vee helpen ook om de rivieroevers te beschermen doordat de koeien de oevers niet meer vertrappelen wanneer ze tijdens het droge seizoen uit de rivier zouden drinken.

In beide gevallen stellen lokaal aangepaste oplossingen boeren in staat om hun landbouwproductie zelfs tijdens droge perioden op peil te houden, waardoor ze minder afhankelijk worden van onvoorspelbare regenval en de impact van droogtes en overstromingen afneemt.

Lees verder na enkele foto’s uit Benin.

Veerkrachtige overstromingsgebieden

Naast direct waterbeheer is het herstel van cruciale ecosystemen in overstromingsgebieden goed voor zowel de biodiversiteit als de mensen die er wonen. Door overstromingsgebieden te herstellen en aangetaste gebieden te herbebossen, helpt Join For Water natuurlijke waterfiltersystemen in stand te houden en de gevolgen van extreme weersomstandigheden te beperken.

In Benin hebben we het overstromingsgebied uitgediept door sedimenten te verwijderen. Dit vergroot de wateropslagcapaciteit van het overstromingsgebied en draagt bij aan het herstel van de belangrijkste ecosysteemdiensten, zoals overstromingsregulering, grondwateraanvulling en CO2-opslag. Door het verwijderen van het sediment kan het water tijdens het regenseizoen effectiever worden vastgehouden, waardoor het risico op overstromingen afneemt en ondergrondse watervoerende lagen worden aangevuld. De verwijderde sedimenten werden hergebruikt om een aarden wal te bouwen, die nu de omliggende dorpen beschermt tegen seizoensgebonden overstromingen. Deze interventie herstelt de veerkracht van de overstromingsvlakte en versterkt die van de gemeenschappen.

In Oeganda zijn bufferzones van 100 meter rond rivieren wettelijk verplicht voor bescherming van de waterkwaliteit en beheer van het overstromingswater. Deze wetten worden echter niet altijd nageleefd. Om dit te verhelpen hebben we samen met partners en lokale autoriteiten een plan voor rivierbescherming opgesteld. We hebben bufferzones gemarkeerd in het projectgebied om landbouw en vee weg te houden. Sommige gebieden hebben we op natuurlijke wijze laten verwilderen, terwijl andere zijn herbeplant. Dit creëert meer ruimte voor de rivier, wat overstromingen helpt voorkomen, de biodiversiteit stimuleert en de capaciteit van de bodem om koolstof op te slaan vergroot.

Omdat de toegepaste oplossingen kleinschalig zijn, kunnen ze een domino-effect hebben, waarvan niet alleen de directe projectgebieden profiteren, maar die ook bijdragen aan regionale en mondiale klimaatdoelstellingen.

Bevordering van kennisdeling en goed beheer

In de context van klimaatbestendigheid op de lange termijn is samenwerking met meerdere betrokkenen essentieel, zoals boeren, gemeenschappen en lokale overheden. Dit helpt bij het delen van kennis en het creëren van rechtvaardige manieren om water op de lange termijn te beheren en te beschermen (wat we governance van water en ecosystemen noemen).

In Benin zijn in elk dorp technische comités opgericht en zijn boeren getraind in het gebruik en onderhoud van irrigatiesystemen en in milieuvriendelijke landbouwpraktijken. Join For Water heeft in samenwerking met de Universiteit van Luik een demonstratieveld aangelegd waar boeren de beste praktijken leren op het gebied van irrigatie, bodembehoud en klimaatbestendige landbouw. Deze inspanningen helpen bodemerosie te verminderen en koolstof op te slaan, en dragen zo bij aan klimaatdoelstellingen op lange termijn. We combineren deze oplossingen ook met hydrologische studies om te onderzoeken hoe overexploitatie van grondwater kan worden voorkomen, wat kan leiden tot aantasting van het milieu. Boeren leren ook hoe ze de nieuwe waterinfrastructuur moeten beheren, wat de duurzaamheid van het project garandeert. Er zijn duidelijke regels opgesteld voor het onderhoud van de boorputten en irrigatiesystemen, waardoor de gemeenschappen de verantwoordelijkheid kunnen nemen over hun waterbronnen.

In Oeganda zijn plannings- en coördinatiebijeenkomsten gehouden met belanghebbenden om de beste oplossingen voor de context te bepalen en om de meest geschikte locaties aan te wijzen. Comités van watergebruikers houden toezicht op het onderhoud en de eerlijke distributie van water via de irrigatiesystemen, waardoor de gemeenschappen meer zeggenschap krijgen. Join For Water werkt ook samen met de Mountains of the Moon University om onderzoek en studies te ontwikkelen naar de gevolgen van het klimaat op de watervoorraden in de regio en om onze partners te ondersteunen bij de ontwikkeling van duurzame beheerplannen voor beschermings- en conserveringsmaatregelen. Er worden trainingssessies georganiseerd voor leden van de gemeenschap over hoe ze de aangelegde infrastructuur moeten onderhouden.

Uganda Semliki protection zone — We duiden bufferzones aan om landbouw en vee weg te houden van de rivier. Oeganda (c) Join For Water

Door op verschillende niveaus (van boeren tot lokale autoriteiten) capaciteit op te bouwen, willen onze proefprojecten de duurzaamheid van interventies garanderen en gemeenschappen in staat stellen om hun waterbronnen effectief te beheren.

Van klimaatactie naar beleid

Lokale oplossingen zijn niet genoeg. We willen onze projecten uitbreiden om te laten zien dat ze kunnen bijdragen aan nationale klimaatplannen. Beide projecten zijn erop gericht om duurzaam beheer van water en ecosystemen op te nemen in lokaal en nationaal klimaatbeleid. In beide landen organiseren we workshops en pleitbezorging om wetlandbeheer toe te voegen aan lokale plannen. Deze inspanningen zorgen ervoor dat onze projecten voldoen aan de behoeften van nationaal beleid en worden ondersteund door hogere overheden.

Kleinschalige ingrepen met een aanzienlijke invloed

Ruimte maken voor rivieren is niet alleen een milieumaatregel, het is een sociale, economische en ecologische prioriteit. Gezonde rivieren zorgen voor schoon water, voedselzekerheid, bescherming tegen overstromingen en droogte en een habitat voor biodiversiteit. Het zijn natuurlijke bondgenoten in onze strijd tegen de gevolgen van klimaatverandering. De proefprojecten van Join For Water in Oeganda en Benin bewijzen dat zelfs kleinschalige ingrepen, mits goed gepland en beheerd door de gemeenschap, aanzienlijke veranderingen teweeg kunnen brengen. Onze interventies staan model voor strategieën voor aanpassing aan en beperking van klimaatverandering in water- en rivierbeheer. Door wetenschappelijk onderzoek, participatie van de gemeenschap en politieke belangenbehartiging te integreren, dragen deze projecten bij aan bredere wereldwijde inspanningen om klimaatverandering tegen te gaan.

Met de steun van:

Vlaanderen Departement Omgeving